Kadcza – to wieś położona na pograniczu gmin Łącko i Stary Sącz, w zachodniej części Sądecczyzny u podnóża Beskidu Sądeckiego na lewym brzegu Dunajca, na wys. ok.328 m n.p.m. Należy też do niej kilkanaście domostw po prawej stronie rzeki w przysiółku „Zawodzie”.
Jest kilka wersji dotyczących powstania nazwy wsi. Pierwsza z nich głosi, że w przeszłości na jej obecnym terenie utrzymywały się liczne stawy zasilane przez tzw. Potok Kadecki wypływający spod Szczereża. W otaczających je szuwarach lęgło się liczne ptactwo brodzące, jak kaczki – stąd nazwa Kadcza (dawniej Kaczcza).
Inna mówi, że nazwa dzisiejszej wsi pochodzi od kadetów, którzy mieli się wychowywać i służyć w grodzie na Zamczysku wznoszącym się na wzgórzu. W okresie międzywojennym trapezowata platforma Zamczyska była polem uprawnym. W czasie II wojny światowej wykopano na rozkaz Niemców trzy bunkry i poprowadzono do nich rowy łącznikowe. Po wojnie wykopy zasypano, powstały jednak zagłębienia, więc przejściowo Zamczysko było pastwiskiem, obecnie zajęto je znowu pod uprawę.
Kolejna wersja dotycząca nazwy opowiada o małym zameczku zwanym „Kadczym”, który został zbudowany na wzgórzu na zachód od grodu na Zamczysku. Kasztel ten powstał później niż gród na Zamczysku, był własnością ówczesnego pana tych ziem – Spytkę. Połączony był podziemnymi lochami, budowanymi z kamienia, z grodem macierzystym w Naszacowicach. Zamek „Kadczym” miał stanowić zamknięcie całości zamków obronnych od strony zachodniej. Prawdopodobnie nazwa tego zamku przeszła na niedaleko leżącą osadę, czyli późniejszą wieś Kadczę.
Prowadzone w latach 60-tych XX w. prace wykopaliskowe na terenie Sądecczyzny potwierdziły istnienie grodziska z IX w. w Naszacowicach. Została tam znaleziona ceramika łużycka z okresu wpływów rzymskich, także liczne skorupy wczesnośredniowieczne. Należał on prawdopodobnie do systemu grodów obronnych położonych wzdłuż szlaku dunajeckiego.
W 1257r. cała Ziemia Sądecka została nadana przez Bolesława Wstydliwego jego małżonce, księżnej Kindze, jako zabezpieczenie posagu, który książę przeznaczył na potrzeby zniszczonych przez Tatarów w 1241r. księstw: krakowskiego i sandomierskiego. Pierwsza wzmianka na temat wsi znajduje się w akcie fundacji klasztoru Klarysek z dnia 6 lipca 1280r. Dokument ten został wystawiony przez Kingę i poświadcza nadanie klasztorowi Starego Sącza z cłem i 28 imiennie wymienionych wsi wraz „z rzekami, młynami, sadzawkami, rybołówstwem, barciami, z wszystkimi pożytkami i przyległościami wsiom owym z dawna przynależnymi”. Były to osady należące do najdawniejszych w Ziemi Sądeckiej i nieźle rozwinięte gospodarczo. Kadcza wchodziła wówczas w skład okręgu parafialnego w Podegrodziu. W drugiej poł. XVw. wymienia ją Jan Długosz opisując włości klasztoru starosądeckiego w księdze uposażeń biskupstwa krakowskiego. Liczyła 15 łanów i była jedną z większych wsi. W 1591r. ksieni Zofia Rożnówna nadała Kasprowi Klisiowi, sołtysowi kadczańskiemu, karczmę. Była ona dzierżawiona już przez jego przodków wraz z sołectwem, z prawem łowienia ryb na Dunajcu oraz z zakupioną przez ojca Kaspra Klisią rolą. Na podstawie inwentarza dóbr klasztornych z 1698 r. wiadomo, że w Kadczy przy folwarku był chmielnik oraz klasztorny browar. Pracowali w nim prawdopodobnie zagrodnicy w ramach pańszczyzny albo za tzw. ordynarię, czyli wynagrodzenie w gotówce i naturze. W tym czasie było tu 11 gospodarstw kmiecych.
Ziemi Sądeckiej nie omijały nieszczęścia: najazdy obcych wojsk, choroby, powodzie, susze, rekwizycje. W dniu 24 sierpnia 1706 r. wojska starosty Teodora Lubomirskiego, zwolennika orientacji szwedzkiej oraz stronnika Stanisława Leszczyńskiego, dokonały w Kadczy rabunku bydła. Udało się je wykupić dzięki pomocy sióstr ze starosądeckiego klasztoru. W 1770 r., na dwa lata przed pierwszym rozbiorem, Kadcza znalazła się pod panowaniem austriackim.
Po kasacie klasztoru Klarysek w Starym Sączu w 1781 r. zarząd jego dóbr przejął Komisariat Ekonomiczny Kameralnych Dóbr Starego Sącza. Od tego czasu zmieniał się stopniowo wygląd wsi. Pojawiły się nowe domy budowane z kamienia i cegły, zwiększyła się liczba ludności. W 1890r. powstała niewielka jednoklasowa szkoła podstawowa z jednym nauczycielem.
Od 1932 r. Kadcza należała do gminy utworzonej w Starym Sączu. W 1954 r. została włączona do Gromadzkiej Rady w Gołkowicach, a następnie do Gromadzkiej Rady w Jazowsku. Po wprowadzeniu reformy administracyjnej w 1975 r. należy do gminy Łącko.
W latach 1989 -1990 r. w przysiółku „Tłuczki” wybudowano kaplicę, w której odbywają się okolicznościowe nabożeństwa.
Obecnie Kadcza liczy około 1000 mieszkańców. Ma własną Ochotniczą Straż Pożarną, 4 sklepy, kilka zakładów rzemieślniczych.
Po reformie systemu edukacji (1.09.1999r.) w szkole podstawowej pozostają dwa oddziały przedszkolne i sześć klas. W dniu 29.05.2002 r. placówka otrzymała imię Ks. Kard. Stefana Wyszyńskiego.
Większość mieszkańców wsi znajduje zatrudnienie w pobliskich miastach, niektórzy posiadają małe gospodarstwa rolnicze. Obywatelami tejże miejscowości są m.in.: Jan Golonka – starosta powiatu sądeckiego, Józef Niemiec – zmarły artysta malarz, Edward Florian – wielokrotny medalista mistrzostw świata, Europy i Polski w kajakarstwie górskim, Krzysztof Bieryt – medalista mistrzostw Polski, Europy, świata; uczestnik olimpiady Sydney 2000 w kajakarstwie górskim.
Źródła:
1. „Historia Starego Sącza”- pod red. H. Barycza – 1981r.
2. Folder „Gmina Łącko”
3. Rocznik Sądecki, tom V,IX-XI
4. Wiktor Bazielich „Historie starosądeckie”
5. Dane z kroniki parafialnej w Podegrodziu
Opracowanie: Krystyna Dziedzic,Stanisława Gawlik
